Na czym polega zasada proporcji w ubezpieczeniach?

Zaniżona suma ubezpieczenia może prowadzić do nieprzyjemnych niespodzianek przy wypłacie odszkodowania. Poznaj mechanizm zasady proporcji, który może znacząco wpłynąć na wysokość otrzymanego świadczenia.

Zasada proporcji to mechanizm stosowany przez ubezpieczycieli w sytuacji, gdy suma ubezpieczenia jest niższa od rzeczywistej wartości ubezpieczonego mienia. W praktyce oznacza to, że odszkodowanie zostanie pomniejszone w takim samym stosunku, w jakim suma ubezpieczenia jest niższa od wartości ubezpieczonego mienia.

Można to wyrazić następującym wzorem:

(zadeklarowana w polisie suma ubezpieczenia/rzeczywista wartość ubezpieczonego pojazdu) x wysokość szkody

Zasada proporcji to jeden z najbardziej kontrowersyjnych mechanizmów w ubezpieczeniach majątkowych, który nie został uregulowany w żadnym akcie prawnym, a wynika jedynie z praktyki ubezpieczeniowej. Kluczowe znaczenie ma fakt, że jej stosowanie przez ubezpieczycieli spotkało się z krytyką ze strony Rzecznika Finansowego, który wskazuje na niezgodność tej praktyki z istotą umowy ubezpieczenia. 

Warto podkreślić, że Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie nie wyklucza całkowicie możliwości stosowania zasady proporcji, jednak uznaje takie postanowienia za szczególnie wątpliwe w przypadku umów konsumenckich.

Szczególnie istotny jest wyrok Sądu Najwyższego z 28 maja 2019 roku, który zakwestionował sposób ukształtowania reguły proporcji prowadzący do podwójnego zmniejszenia należnego odszkodowania. W praktyce oznacza to, że ubezpieczyciel nie może najpierw zredukować odszkodowania do wysokości sumy ubezpieczenia, a następnie dodatkowo obniżyć je stosownie do proporcji sumy ubezpieczenia do wartości ubezpieczonego przedmiotu.

Warto również pamiętać, że w przypadku nadubezpieczenia ubezpieczyciel nie wypłaci wyższego odszkodowania, mimo że klient przepłacił składkę, natomiast przy niedoubezpieczeniu – nawet nieświadomym – odszkodowanie zostanie proporcjonalnie obniżone. Ta nierównorzędność stron w umowie ubezpieczenia jest jednym z głównych argumentów przeciwko stosowaniu zasady proporcji.

Zastosowanie zasady proporcji następuje w ściśle określonych przypadkach. Ubezpieczyciele weryfikują stosunek sumy ubezpieczenia do wartości rzeczywistej mienia w momencie wystąpienia szkody. Kluczowe znaczenie ma również rodzaj ubezpieczenia oraz zapisy w Ogólnych Warunkach Ubezpieczenia. Najczęstsze sytuacje stosowania zasady proporcji:

  • Niedoszacowanie wartości nieruchomości
  • Brak aktualizacji sumy ubezpieczenia przy wzroście wartości mienia
  • Świadome obniżenie sumy ubezpieczenia dla zmniejszenia składki
  • Nieuwzględnienie wartości wyposażenia lub modernizacji

Warto pamiętać, że niektóre towarzystwa ubezpieczeniowe oferują klauzule wyłączające stosowanie zasady proporcji, szczególnie przy niewielkich różnicach między sumą ubezpieczenia a wartością rzeczywistą.